هزار و یک کلمه    ج‏3    38     کلمه 305 ..... ص : 37
ادراک محضرآیت الله قزوینی
واقعه‏اى را از حدود سى و هفت سال پیش از این به یادگار دارم و به عرض مى‏رسانم، و آن اینکه در روزهاى پنجشنبه و جمعه و مطلق تعطیلی‌هاى ایام مرسوم و متعارف درسى، در محضر مبارک استاد بزرگوارم جناب علامه شعرانى (رضوان الله تعالى علیه) ریاضیات مى‏خواندم؛ در صبح سعادت روز پنجشنبه‏اى که از مدرسه مروى تهران به حضور انورش در بیت المعمور آن حضرت تشرّف حاصل کردم، بعد از تحیّت صبحگاهى رو به من فرمود و گفت:
آقاى میرزا ابو الحسن قزوینى به تهران تشریف آوردند و شنیدم درس و بحث شروع کردند، شما این درسهایى را که پیش من و آقایان دیگر دارید طورى تنظیم کنید که محضرش را ادراک کنید.
استادان عزیز، فرهنگیان گرامى، روحانیّت حقیقى را مشاهده بفرمایید و روحانى واقعى را ببینید؛ این استاد بزرگ حضرت علّامه شعرانى چه بزرگوارى درباره یک شاگردش مى‏فرماید، و چگونه عالمى دیگر معاصرش مثل علّامه رفیعى را به بزرگى نام مى‏برد و شاگردش را به ادراک محضر شریفش امر مى‏فرماید. این داعى از آیه الله رفیعى قزوینى آگاهى نداشت و او را نمى‏شناخت، برکاتى که از محضر شریفش عاید این کمترین شده است به ارشاد و راهنمایى حضرت استاد علّامه شعرانى بوده است، آرى «متّحد جانهاى شیران خداست».
هزار و یک کلمه، ج‏3، ص: 39
اکنون آیة الله رفیعى در میان ما نیست، به سوى روضه رضوان الهى رهسپار شده است، در پیشگاه مثالش تشرّف دارم.
گر دست نمى‏دهد وصالش‏        دست من و دامن مثالش‏
       
لذا در وصف کردن و ستودن من آن بزرگوار را هیچگونه شایبه مداهنه و مجامله راه ندارد، بلکه تعریف و تمجید مقام علمى و منزلت روحانى آن جناب از مثل من همانست که ملّاى رومى در مثنوى گفته است:
مادح خورشید مدّاح خود است‏        که دو چشم روشن و نامرمد است‏
       
آرى کسى که خورشید را مى‏ستاید، خودش را مى‏ستاید که چشمش رمد ندارد و شب‏پره چشم نیست و آفتاب بین است، وگرنه فارغ است از مدح و تعریف آفتاب.
غرض این که در جلسه درس آن جناب شرکت کرده‏ام، دو درس مى‏فرمود یکى معقول که کتاب اسفار بود، و دیگرى درس خارج فقه. چون شروع به تقریر درس فرمود، گویى دریاى متلاطم و بحر زخارى به حرف آمد. در اثناى تقریر چه کدها و مفاتیح علمى که امّهات و اصول معارف انسانى و قرآنى‏اند از بیانات و اشارات او استفاده مى‏کردیم؛ و همچنین از دقت و باریک‏بینى و نازک‏یابى ایشان در مسائل فقهى.
در این اندیشه افتادم که این بزرگمرد در قزوین بسر مى‏برد- نهنگ آن به که با دریا ستیزد- باید در آنجا چه شاگردانى داشته باشد و چه کسانى را تربیت کرده باشد که از این شخصیت جهانى بهره‏ها برده‏اند.
جلسه درس آن روز به پایان رسید و به مدرسه مروى برگشتم و درسها را نوشتم و یادداشت کردم، فردا که به محضر استاد علّامه شعرانى رسیدم پرسیدند به درس آقاى قزوینى شرکت کرده‏اید؟ عرض کردم در کنار دریاى دیگرى نشسته‏ام، فرمودند: آن محضر را مغتنم بدار.
هفته‏اى بسر نیامد که بعد از درس به من اشاره فرمود شما باشید، آقایان همدرس رفتند و بنده برخاستم به نزدیکش آمدم و خم شدم و زانویش را بوسیدم‏
هزار و یک کلمه، ج‏3، ص: 40
و گفتم: آقا جان امرى دارید؟ فرمود: خواستم از شما حال بپرسم و از درسها و اساتید شما باخبر باشم. عرض کردم فعلا در محضر این عزیزان: آقا میرزا ابو الحسن شعرانى، آقا شیخ محمد تقى آملى، آقا میرزا احمد آشتیانى، آقا شیخ محمد حسین فاضل تونى، و آقا میرزا مهدى إلهى قمشه‏اى به معقول و تفسیر و هیئت و ریاضیات و طبّ اشتغال دارم. سپس از یک‏یک آنان و درس من در محضرشان استفسار فرمود، تا سخنم بدینجا رسید که اکنون در طب شرح اسباب، و در فقه ارث جواهر، و در هیئت استدلالى به ترتیب کلاسکى، مجسطى بطلیموسى به تحریر خواجه طوسى را در محضر استاد شعرانى درس مى‏خوانم.
بسیار از علّامه شعرانى شگفتى نمود و گفت آفرین ایشان چنین کسى است؟! بعد از آن از درسهاى دیگرم پرسید و پاسخ شنید و فرمود: همین، خواستم از شما با خبر باشم، رخصت طلبیدم و برخاستم.
هفته دوم آمد و یک دو روزى‏ بگذشت و باز بعد از درس به من اشاره کرد که شما باشید؛ من نشستم و رفقا رفتند و فرمود: شما اظهار داشتید که شرح قیصرى بر فصوص الحکم را در محضر آقاى فاضل تونى درس خوانده‏اید، گفتم آرى.
فرمود مصباح الانس را درس خوانده‏اید؟ گفتم خیر. فرمود: حاضر هستید که مصباح الانس را با هم- مشروط به این که دو به دو من و شما باشیم- مباحثه کنیم؟
دست و زانویش را بوسیدم و اشک شوق در چشمم حلقه زد و عرض کردم:
من که باشم که بر آن خاطر عاطر گذرم‏        لطفها مى‏کنى اى خاک درت تاج سرم‏
       
خود آن جناب مصباح الانس را در محضر آقا میرزا هاشم اشکورى که محشى مصباح الانس است تتلمذ کرده است. و در پیشگاه استادان نامورى چون آقا شیخ عبد النّبی نورى، و آقا میرزا حسن کرمانشاهى، و آقا سید محمد کاظم یزدى، و بزرگان دیگر زانو زده است. و حقا عالمى جامع علوم عقلى و نقلى بود، در ریاضیات و هیئت هم درس خوانده بود. این بنده پنج سال در محضرش تشرّف داشت و از خرمن معارفش خوشه و توشه برداشت.