الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة

سید مرتضی حسینی کمال آبادی

مقدمه

الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة به زبان عربی اثر صدرالمتألهین شیرازی (979-1050ق) می باشد.

شواهد،نماینده خاصه افکار صدرالمتالهین شیرازی است.

شواهد،خلاصه و تلخیص کتاب اسفار است، شواهد،ویژه بیان آخرین آرای خود ملاصدرا است.

شواهد،پس از اسفار نگاشته شده است و ارجاعات مکرری در این کتاب به اسفار دارد.

شواهد،شامل مطالبی است که در اسفار و سایر کتاب های صدرا دیده نمی شود.

(مانند اثبات حرکت در جوهر از طریق فاعل و غایت و اثبات مثل افلاطونیه از طریق حرکت و ادراک و آثار عقول مجرده ر.ک الشواهد الربوبیه 159،160،161)

هر چند که در اسفار نیز مطالبی هست که در شواهد با آن تفصیل بیان نشده است مثل مباحثس از نفس ج8 اسفار)

شواهد،بنا به گفته برخی محققین مشتمل بر بیش از90درصد آرای صدرا است.

شواهد،از کتب درسی سطوع عالی فلسفی می باشد که احتیاج به شرح و بسط استادی ماهر دارد.

مرحوم استاد آشتیانی پس از گزارشی اجمالی از محتوای آن اثر می نویسد:

و لعمری أن الخوض فی أمثال هذا المصنف صعب مستصعب لایحتمله الا الحکیم المتضلّع و المتأله الذی ارتاض نفسه بالریاضات العلمیة و المباحث الدقیقة الذوقیّة و الله یقول الحق و هو یهدی السبیل.

ساختار کتاب

مولف در این اثر با ترک بسیار از قیل و قال ها رو ش متعادلی رو برای بیان مطالب خویش انتخاب کرده است. کتاب شواهد بمثابه عقل اجمالی و اسفار صورت تفصیلی شواهد است.

مولف،مسائل را با برهان،گاهی به نحو اختصار و گاهی به نحو اشاره و گاهی به نحو تفصیل و در کثیری از موارد نه مفصل و نه موجز،بلکه بر سبیل برزخ بین اجمال و تفصیل بیان کرده است و متعرض رفع اشکالات و نقوض نگردیده است. و تفصیل مطالب و نقل اقوال را به کتاب مبسوط خود،اسفار اربعه موکول نموده است.

مطالب در 5مشهد و هر مشهد از چندین شاهد و هرشاهد در چند اشراق مرتب گردیده که با عباراتیروان و شیوا تالیف گردیده گشته است.

مشهد اول:فی الامور العامة (شامل 5 شاهد)

مشهد ثانی:فی وجوده تعالی (شامل 2 شاهد)

مشهد ثالث:فی علم المعاد (شامل 3شاهد)

مشهد رابع:فی اثبات حشر الجسمانی(شامد 3شاهد)

مشهد خامس :فی النبوات و الولایات(شامل 2 شاهد)

وضعیت کتاب

شواهد الربوبیه جدیدا  دو بار به زینت طبع آراسته شده است.

یکم از طرف انتشارات بوستان کتاب قم به همراه حواشی حاج ملا هادی سبزواری به تقدیم و تصحیح و تعلیق استاد سید جلال الدین آشتیانی.

دوم از طرف انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا به تقدیم و تصحیح و تحقیق دکتر سید مصطفی محقق داماد.

شروح و حواشى
کتاب شواهد الربوبیه داراى حواشى، شروح و ترجمه‏هایى خطى و چاپى است که با توجه به منابع موجود به آنها اشاره مى‏کنیم:
1- حواشى حکیم ملاعلى نورى(متوفاى 1246 ه.)که نسخه‏اى از آن در کتابخانه دانشگاه تهران موجود است.
2- حواشى حکیم ملاهادى سبزوارى به زبان عربى که توضیحى و تحقیقى است و همراه متن کتاب به طبع رسیده است. این جواشی جامع ترین و دقیقترین حواشی است که بر شواهد نگاشته شده است.حواشی سبزواری از متن کتاب نیز بیشتر بوده است.
3- حواشى محققانه عرفانى و فلسفى آقا محمدرضا قمشه‏اى(متوفاى 1307 ه).

4-حواشى مرحوم آقا على حکیم که در استوارى و دقت و جمع بین تحقیق و تدقیق، نظیر خود کتاب است.
5- حواشى مرحوم آقا على بن عبد الله مدرس زنوزى(متوفاى 1307 ه).این حاشیه مربوط به بخشهاى آغازین کتاب است و با عنوان«قوله»حاشیه شده نقلهایى از ملاعلى نورى دارد.
6- شرح شواهد الربوبیه از میرزا على اکبر حکمى قمى، شاگرد میرزا ابو القاسم کلانترى و سید صادق طباطبایى.

7-مشاهد الوهیه یا شرح کبیر بر شواهد الربوبیة به خامه علامحسین رضا نژاد«نوشین»در سه جلد از طرف انتشارات آیت اشراق به طبع رسیده است.
7-ترجمه شواهد الربوبیه از ابوالقاسم یزدى[1]
8-ترجمه و تفسیر شواهد الربوبیه، به قلم دکتر جواد مصلح، انتشارات سروش، 1366.دکتر ذبیح الله صفا در کتاب«تاریخ ادبیات ایران» ترجمه‏اى از شواهد الربوبیه از میرزا احمد اردکانى به نقل از فهرست کتابخانه دانشگاه تهران(ج 3، ص 2l
244)گزارش کرده است.با مراجعه به این فهرست، چنین ترجمه‏اى دیده نشد؛جز آنکه از ترجمه ابوالقاسم یزدى در ذیل معرفى نسخه‏هاى خطى شواهد الربوبیه یاد شده است.