کتابشناسی غالیان اثر دکتر صفری
نوشته سید مرتضی حسینی کمال آبادی

الف)معرفی إجمالی
غالیان اثری از دکتر نعمت الله صفری فروشانی(1345ش) به زبان فارسی می باشد.
این کتاب کاوشی در جریان ها و برآیندهای غلاة تا پایان دهه سوم هجری است.-البته منحصرا غلات در ذات را مد نظر دارد نه غلات در صفات-

تشیع در طول تاریخ هماره با مظلومیت های سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی روبرو بوده است و در این راستا دشمنان اسلام برای واژگون جلوه دادن چهره آن،عقایدی سست و خرافی بدان نسبت می داده اند،تا بدینوسیله این مذهب را در منظر توده مردم ،سست و بی ارزش بنمایند و در صفوف متحد و یکپارچه مسلمانان رخنه ایجاد کنند.

  بدین سان در پاره ای از آثار ،باورهای این مذهب را از روی جهل یا تجاهل آمیخته با عقاید غلو آمیز مطرح می شود؛عقایدی که امامان شیعه به شدت آن را انکار می کردند و پیروان ایشان نیز از اینگونه باورها بیزاری می جستند.

نویسنده در این اثر  بر آن است  تا با شناساندن چهره واقعی غالیان،دامن تشیع راستین را از باورهای بی پایه آنان پاک سازد و نشان دهد که غالیان در بسیاری از موارد نه به عنوان دوست نا آگاه ،بلکه با عنوان دشمنی دانا،قصد نابودی شیعه بل کل اسلام را داشته اند.

ب)ساختار کتاب

این کتاب در یک مقدمه و چهار فصل ساماندهی شده است.
مقدمه در بیان موضوع ،ضرورت،پیشینه تحقیق می باشد.

فصل یکم در واژه شناسی غلو و تبیین آن از منظر آیات و روایات و ادیان پیشین و ...می باشد.

فصل دوم به بررسی غلات در تاریخ اختصاص دارد . بدین شرح:

 
فصل سوم به بررسی غلات در آینه عقیده و عمل اختصاص دارد. بدین شرح:
 

فصل چهارم به بررسی تاثیرات غلات بر تاریخ شیعه .بدین شرح:  

ج)محتوای کتاب

نویسنده در این اثر با نمایاندن بی انضباطی سندی در کتب ملل و نحل از بی سند صحبت کردن آنها و غرض ورزی ها در وضع فرقه ها پرده برداشته و تطبیق سندی و دلالی گفته هایشان با منابع هر فرقه و کتب روایی و تاریخی را بهترین سند برای ارزیابی گفته آنان می داند.

وی از بی توجهی بزرگان شیعه به موشکافی  سندی و دلالی در این بعد از دین شکوه می نماید (صفری،1388،؛ص66) و همت بر آن داشته تا جدایی اندیشه غلات از شیعه را روشن سازد و پرده از اتهاماتی که دشمنان از راه غلات به شیعه وارد می آورند،بردارد.

وی پس از واژه شناسی غلو و بیان امور مقدماتی به بیان فرقه های در قالب نمودار بالا در فصل دوم می پردازد و هر فرقه را ارزیابی می کند و از ساختگی بودن بسیار از آنان مثل سبائیه(پیروان عبدالله بن سبأ) و مختاریه (پیروان مختار ثقفی)پرده برمی دارد.

او از این مهم پرده برگرفته که برخی فرقه ها را به نام بزرگان شیعه برای تخریب وجهه آنان ساخته اند که هیچ بهره ای از واقعیت ندارد فرقه هایی چون (1-زراریة2-هشامیه3-نعمانیه4-هشامیه5-مفضلیه6-یونسیه)
او  در فصل سوم شاخصه ی اصلی غلات در آینه عمل را اباحی گری بر می شمرد و آنان را در آینه عقده دارای عقاید باطلی چون (1-اعتقاد به الوهیت اشخاص 2-اعتقاد به نبوت ائمه یا اشخاص دیگر
3-عقیده به حلول 4- اعتقاد به تناسخ 5- عقیده به تشبیه 6- عقیده به تفویض) می داند و به نقد این اندیشه ها پرداخته است. وی به تدقیق در آن بعد از اندیشه های غلات که به ظاهر با شیعه شریکند پرداخته و مشارکت آنها را با شیعه جز در حد اسم ندانسته است عقایدی چون (1-جانشینی امام علی ع 2-اعتقاد به مهدویت 3-اعتقاد به رجعت 4-اعتقاد به بداء 5- اعتقاد به تاویل قرآن)

وی به عملیات شوم وضع حدیث غلات در روایات شیعه می پردازد و چگونگی پالایش آنها از احادیث سخن می گویدو با ارائه پیشنهاد تهذیب کتب اربعه راه را برای ادامه پالایش باز می داند.(همان،ص339)

نویسنده در قسمتی از کتاب به یک ضابطه رجالی می رسد و آن تفصیل بین غلات در ذات و صفات است بدین وجه که غلات در ذات با شاخصه اباحی گری از هیچ گونه وثاقتی برخوردار نمی باشند برعکس سخن از وثاقت غلات در صفات و اشخاص قبل از انحراف غلو را سخنی بجا و در خور تحقیق می داند.

دکتر صفری ،نام صد و پنجاه تن از متهمان به غلو را بر اساس حروف الفبا فهرست نموده و با طرح سوالات و نکات کلیدی منشاء یک تحقیق میدانی را در مورد غلات نشان داده است که در رسالت نوشته او نبوده است.

از مزایای این اثر می توان از موارد زیر نام برد:
1-انتخاب موضوعی ناب
2-دقت در تحقیق
3- قلمی روان
4-تتبعی جامع در متون قدیم و جدید
5-انعکاس نظر اهل تسنن و مستشرقان از کتاب های خودشان و نقد آن
6-توجه به ارائه کتابشناسی آثار مهم در این موضوع به مخاطب
7-برخورد اجتهادی با مطالب
د)وضعیت کتاب
این اثر در پاورقی ها به ذکر مصادر متن بسنده کرده و در اندک مواردی به ذکر توضیحاتی در پاورقی اقدام کرده است.
این اثر داری فهرست های فنی زیر می باشد:
1-کتابنامه
2-آیات
3-روایات
4-اعلام
5-قبایل،فرق و گروهها
6-مکانها
7-کتب

این اثر در جلدی شومیز از سوی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی به چاپ رسیده است.
این اثر به لحاظ غلط های تایپی از کم غلط ترین اثری است که نگارنده مطالعه نموده است.

منابع
صفری فروشانی،نعمت الله،1388،غالیان(کاوشی در جریان ها و برآیندها در پایان سده سوم)، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی،مشهد،چاپ دوم

8/1/1392ش=16/ج2/1433 قم المقدسه
سید مرتضی حسینی کمال آبادی