سلوک معنوی اصحاب ائمه علیهم السلام
به قلم حسینی کمال آبادی تقریر شد.

آیت الله ابوالقاسم علیدوست، در جلسه درس خارج اصول مورخ 30/2/ 94 به حالات معنوی اصحاب ائمه ع به ویژه صفوان بن یحیى قدس سره پرداختند.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السّلام علی رسول الله و علی آله آل الله الذّین بهم فتح الله وبهم یختم الله و لعنة الله علی اعداِئهم اعداء الله الی یوم لقاء الله

مرحوم نجاشی که می‌توان وی را اول رجال شناس شیعه نامید، در باره صفوان بن یحیی قده می‌نویسد:

کوفی، ثقة ثقة، عین. روى أبوه عن أبی عبد الله علیه السلام، و روى هو عن الرضا علیه السلام، و کانت له عنده منزلة شریفة. ذکره الکشی فی رجال أبی الحسن موسى علیه السلام، و قد توکل للرضا و أبی جعفر علیهما السلام، و سلم مذهبه من الوقف، و کانت له منزلة من الزهد و العبادة ( نجاشی، رجال،ص197، شخصیت 524).

وقتی ما خود و أمثال خود را با أصحاب ائمه علیهم السلام مقایسه می‌کنیم ، وقتی حالات آنها را ، از بُعد معنوی[1] مینگریم؛ احساس فاصله می‌کنیم. برای نمونه به زندگی‌نامه جناب صفوان بن یحیی قده از صحابی امام رضا ع و امام جواد ع توجه بفرمایید، وی در طبقه سوم اصحاب اجماع در کنار شخصیت های بزرگی مانند ابن ابی عمیر، ابن فضال، حسن بن محبوب و بزنطی به عنوان افقه و أعلم آنها مطرح است؛ نجاشی می‌نویسد: و کان من الورع و العبادة على ما لم یکن علیه أحد من طبقته رحمه الله».(همان)

مرحوم نجاشی قده در مورد رفاقتی که بین جناب صفوان و عبدالله بن جندب و علی بن نعمان بود، ماجرایی را نقل می‌کند که از میزان عزم جناب صفوان در پایبندی به عهد و پایمردی در سلوک الی الله تعالی پرده بر‌می‌دارد.

وی در ذیل شخصیت صفوان بن یحیی نقل می‌کند :

« کان شریکا لعبد الله بن جندب و علی بن النعمان. و روی أنهم تعاقدوا فی بیت الله الحرام أنه من مات منهم صلى من بقی صلاته و صام عنه صیامه و زکى عنه زکاته. فماتا و بقی صفوان، فکان یصلی فی کل یوم مائة و خمسین رکعة، و یصوم فی السنة ثلاثة أشهر و یزکی زکاته ثلاث دفعات، و کل ما یتبرع به عن نفسه مما عدا ما ذکرناه یتبرع (تبرع) عنهما مثله».(همان).

«صفوان بن یحیی، دوست عبدالله بن جُندب و علی بن نعمان بود. روایت شده است که این سه در خانه خداوند با یکدیگر عهد بستند که هر یک از آنها که وفات کرد، هرکه باقی مانده است نماز و روزه و زکات متوفی را به جای آورد. آن دو دار فانی را وداع گفتند و صفوان تنها ماند، او {در پایبندی به عهد خود} هر روز یکصد و پنجاه رکعت نماز می‌خواند و در سال سه ماه را روزه می‌داشت، سه مرتبه مال خود را تزکیه می‌کرد،  به علاوه به جای آوردن مفاد عهد خود، هر عمل مستحبی که به جای می‌آورد، از طرف آن دو نیز به جای می‌آورد».

توجه به این نکته مهم است که جناب صفوان زمانی این چنین دستور العملی را به جای می‌آورد که دو دوست او دار فانی را وداع گفتند و او در سن و سال، بالا قرار دارد. وانگهی نمازخواندن این چنینی شاید برای یکی دو روز کاری هموار باشد، اما اینکه در زندگی انسان تبدیل به سیره شود، کاری بسیار دشوار است، آنان که نماز و روزه استیجاری می‌گیرند، چند روز اول کنار نماز خود، نماز دیگر را هم می‌خوانند، ولی رفته رفته از این پیوستگی کنار می‌روند، چون دشوار است. به این پایبندی در وفای به عهد و به این پایمردی در سلوک الی الله باید دستمریزاد گفت و درس گرفت.

نجاشی در ادامه اینچنین نقل می‌کند :

« حکى أصحابنا أن إنسانا کلفه حمل دینارین إلى أهله إلى الکوفة فقال: إن جمالی مکریة و أنا أستأذن الأجراء» (همان). «اصحاب ما روایت کرده‌اند: جناب صفوان شتری را برای رفتن به کوفه کرایه کرده بود، فردی از ایشان در خواست می‌کند که دو دینار را هم با خود ببرد و به خانواده او در کوفه برساند، ولی جناب صفوان بدو می‌گوید: این شتر کرایه شده است و برای بردن این دو دینار باید از صاحب شتر اذن بگیرم».

هر چند التزام فقهی به عدم مشروعیت حمل دو دینار بر شتر کرایه دشوار است، البته شاید رساندن آن دو دینار به خانواده آن فرد مستلزم تغییر مسیر و کار کشیدن بیشتر از مورد عقد اجاره بوده، و لذا باید از اجاره دهند  اذن گرفته می‌شده است.

عمل و توجه به کوچک ترین مسائل، و نقل رجالی نامی مثل نجاشی، حاکی از فضای فوق العاده پرهیز و تقوای است که بر زندگی اصحاب ائمه ع حاکم بوده است و ما باید خود را به این افق ها برسانیم.

همچنین شیخ کشی روایت کرده است:

469-نصر بن الصباح، قال: حدثنی الفضل بن شاذان، قال: دخلت على محمد بن أبی عمیر، و هو ساجد فأطال السجود، فلما رفع رأسه ذکر له الفضل طول سجوده، فقال: کیف لو رأیت جمیل بن دراج ، ثم حدثه انه دخل على جمیل فوجده ساجدا فأطال السجود جدا، فلما رفع رأسه قال له محمد بن أبی عمیر: أطلت السجود فقال: کیف لو رأیت معروف بن خربوذ. (کشی،اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی (مع تعلیقات میر داماد الأسترآبادی) ص522).

 فضل بن شاذان به نزد ابن ابی‏عمیر آمد و او در سجده بود و سجده را بسیار طول داد، چون سر از سجده برداشت حاضرین طول سجده‏ی او را متذکر شدند، ابن ابی‏عمیر گفت اگر سجود جمیل بن دراج را می‏دیدید سجود مرا طویل نمی‏شمردید و من روزی نزد جمیل رفتم و او سجده را بسیار طول داد و چون سر خود را بلند کرد من گفتم چقدر سجده را طول دادی! گفت اگر طول سجده‏ی معروف بن خربوذ را می‏دیدی سجده‏ی مرا سهل می‏شمردی!!

انسان وقتی این نمونه ها را نگاه می کند بین خود و امثال خود و این مقام ها فاصله می بیند، در پسِ میراث عظیم روایی ما، ورع‌های و نفس های صفوانی است، باید تلاش کنیم تا در این راستا باشیم.

دوستان گرامی فرصت خدمت در تابستان از راه می‌رسد و شما عزیزان در اوج جوانی در اوج توانایی خدمت و کار هستید،چنان باشد که در پایان تابستان در مقابل پرسش وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ ( الصافات : 24) و نگه داریدشان ، باید بازخواست شوند. پاسخ مناسب فراهم آورده باشیم.

پرسش های قیامتی را از یاد نبریم قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ لَا تَزُولُ قَدَمَا عَبْدٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ حَتَّى یُسْأَلَ عَنْ أَرْبَعٍ عَنْ عُمُرِهِ فِیمَا أَفْنَاهُ وَ شَبَابِهِ فِیمَا أَبْلَاه وَ عَنْ مَالِهِ مِنْ أَیْنَ کَسَبَهُ وَ فِیمَا أَنْفَقَهُ وَ عَنْ‏ حُبِّنَا أَهْلَ‏ الْبَیْت‏(الأمالی( للصدوق) ، 39 ، المجلس العاشر). 

ماه مبارک رمضان در پیش است حتی الامکان به رسالت تبلیغ بپردازید، چه با دعوت چه بدون آن، چه بین مردم، چه در نهادها و.... و اگر هم عذری داریم، کاری را به انجام برسانیم که در ضرورت، کمتر از رسالت تبلیغنباشد.

الحمد لله رب العالمین .